Auteur: Monique

Terwijl de zomer niet van ophouden weet en de tropische dagen zich aaneenrijgen tot heuse hittegolven, is het toch echt zover gekomen: de zomervakantie is weer voorbij.

Vanuit Bureau Lente hebben we de vakantie afgesloten – of zijn het schooljaar begonnen – met een gezamenlijke hei-tweedaagse. Voor deze retraite – of om in stijl van het thema te blijven – Rückzug, begaven we ons naar het meest industriële gebied van West-Europa: das Ruhrgebiet.

Dat is namelijk heel leuk opgedroogd de laatste jaren.

Duisburg, Essen, Oberhausen en Bochum bieden nu een weelde aan prachtig verstilde roestige staalinstallaties, fabrieken en spooremplacementen. Een groots, meeslepend gebied, van een woeste schoonheid.

En, ook geheel op zijn Duits, inmiddels gründlich en pünktlich voorzien van efficiënte en heel mooie fietspaden en musea. Ein Erlebnis, net wat u zegt.

We hebben daar gepraat, gelachen, gefietst, gegeten (heel lekker) en geborreld. En hebben ons vergaapt aan das ehemaligen Wirtschaftswunder!

Laat de hete herfst dus nu maar komen, wij zijn er klaar voor!
(ofschoon we nog wel steeds op zoek zijn naar een of twee extra adviseur/trainers…)

Nieuwe certificering voor opkomend specialisme in beroepsonderwijs

Het geven van feedback is een veelbesproken onderwerp in het beroepsonderwijs. Want wil je dat studenten ook iets leren van toetsen, dan is goede feedback belangrijk. Het geven van zulke leerbevorderende feedback vereist echter een bepaalde mate van ‘feedbackgeletterdheid’.

Om die reden hebben we nu de training Effectieve Feedback ontwikkeld, afgesloten met een certificering tot Feedback Master. De training is bedoeld voor ervaren en beginnende docenten in het middelbaar en hoger beroepsonderwijs die echt resultaat willen behalen met het geven van feedback.

De certificering tot Feedback Master moest er gewoon komen want ofschoon we al jaren weten dat het geven van goede feedback essentieel is voor het bevorderen van leerprestaties, is het nog steeds een onderbelicht instrument. Studenten vinden dat ze niet de juiste feedback krijgen terwijl docenten het gevoel hebben dat ze veel moeite en tijd steken in het geven van feedback, waar studenten te weinig mee doen.

Om hier verandering in te brengen, is het van belang anders naar feedback te kijken. Succesvolle inzet van feedback vraagt om een heuse feedbackcultuur, met aan de basis daarvan ‘feedbackgeletterdheid’. Hierbij gaan we van feedback als product naar feedback als proces, waarbij studenten actief betrokken zijn bij het zoeken, verwerken en gebruiken van feedback. Hierbij is het essentieel dat het hele team ook dezelfde taal spreekt als het gaat om feedback.

Aandachtspunten hierbij zijn onder meer: het ontwikkelen van feedbackgeletterdheid van docenten en studenten, stimuleren van betrokkenheid van studenten bij het eigen leerproces, de dialoog in het feedbackproces, het implementeren van ‘peer-feedback’ en het inrichten van het feedbackproces voor meerdere studenten/groepen.

We zien dat het verkrijgen van die feedbackgeletterdheid een behoorlijke omslag vraagt in het denken over feedback en de manier waarop dit in het curriculum kan worden ingepast. Daarom denken we ook dat mensen die onze training succesvol hebben doorlopen, daadwerkelijk meerwaarde hebben op dit specialistische terrein. Om deze kwalificatie ook goed zichtbaar te kunnen maken, kunnen we deze mensen desgewenst ook certificeren als Feedback Master. Op deze manier kun je als Feedback Master makkelijker laten zien dat je op dit gebied de juiste kennis en ervaring in huis hebt.

Effectieve Feedback
De training effectieve feedback is voor ervaren en beginnende docenten die feedback als proces willen integreren in onderwijs en toetsing.

Deze training, zoals alle trainingen van Bureau Lente, is maatwerk en wordt vooraf geheel afgestemd op de wensen en het niveau van de deelnemers. Bij het succesvol afronden van de training en bij bewezen feedbackgeletterdheid kan de kandidaat het certificaat Feedback Master ontvangen.

Feedback Masters zijn ‘feedbackgeletterd’ en kunnen:

• Feedback inzetten als een proces, waarbij studenten actief betrokken zijn bij het zoeken, verwerken en gebruiken van feedback.
• Studenten leren verbinding te leggen tussen feedback, hun eigen werk en toekomstig leren.
• Feedback zo inzetten dat het leerstrategieën en prestaties van studenten verbetert.

De training gaat niet over de feedbackboodschap zelf, maar over het feedbackproces. Het geeft inzicht in de rol van feedback binnen het leerproces, en over de rol van zowel de student als van de docent. 

Voor meer informatie: feedbackmaster.nl

Op de eerste dag van het congres Toetsen en Examineren in het HO heb ik ook dit jaar weer een workshop én een inspiratiesessie mogen verzorgen.

Onder het motto ‘Check & Dubbelcheck’ hebben collega Jeanne Hup en ik met de deelnemers onderzocht hoe de verantwoordelijkheid van de examencommissie verder gaat dan het controlerende ‘Check & Dubbelcheck’. Een van de  conclusies daarbij was dat met name het rolvast handelen van de examencommissie een grote rol speelt bij het uitvoeren van de kwaliteitsborgende taken. Als die rol helder is en consequent wordt ingevuld, dan kun je gezamenlijk goed staan voor een diploma van waarde.

De tweede inspriratiesessie waar ik bij betrokken was, ’s middags, ging over het begrip Feedback-cultuur. In de introductie hebben we ingezoemd op de criteria die je moet respecteren om te kunnen komen tot een succesvolle feedback-cultuur. Vervolgens heeft Harry Donker, opleidingsmanager van Hogeschool Windesheim de deelnemers meegenomen in zijn ervaringen met het verlagen van de toetsdruk, en hoe dit in de praktijk uitwerkte bij jaar 1 van de opleiding Communicatie van Windesheim. Met name de didactische principes die hierbij gehanteerd werden, spraken de deelnemers aan. 

Al met al was deze dag – gelukkig weer helemaal ‘in real life’ – niet alleen een inspiratie voor de deelnemers, maar ook voor onszelf.
Volgend jaar ben ik er weer graag bij!

Het is wellicht een beetje laat, om eind maart nog iets te willen zeggen over de onderwijstrends voor 2022, maar ik kwam recentelijk een artikel tegen op de site van het World Economic Forum dat ik toch graag onder jullie aandacht wil brengen. Vooral omdat ik denk dat de trends nog wel even aanhouden.

Ik was namelijk blij verrast om een aantal ontwikkelingen, die ik in onze eigen Nederlandse praktijksituatie voorbij zie komen, hier ook internationaal bevestigd te zien. Ik raad u aan het artikel vooral zelf even te lezen, maar in essentie constateert het WEF dat:

1. Maatregelen die tijdens de pandemie zijn genomen (zoals de grote inzet van online learning), in de basis geen oplossing zijn voor problemen in het hoger onderwijs. Zie ook het blog van collega Jeanne Hup. Online is niet synoniem aan innovatie.
2. Instellingen echte hervormingen moeten doorvoeren, op weg naar actief leren en vaardigheden aanleren die in een veranderende wereld standhouden.
3. Formatieve toetsing effectiever is dan zware eindtoetsen, als het erom gaat studenten uit te rusten met de vaardigheden die ze uiteindelijk in de maatschappij nodig hebben.

De trends die het WEF voor het hoger onderwijs ziet:

1. Leer overal (learn everywhere)
   In plaats van alleen maar facilitair met online learing over te stappen op een ‘learn anywhere’-benadering’ (bieden van flexibiliteit), moeten onderwijsinstellingen overstappen op een ‘learn everywhere’-benadering (bieden van ‘onderdompeling’). Waarbij de online component meerdere lagen en locaties toevoegt aan het onderwijs.
   
2. Vervang lessen en hoorcolleges door ‘active learning’
   Onze hersenen leren niet door te luisteren, en de weinige informatie die we op die manier leren, wordt gemakkelijk vergeten. Echt leren is gebaseerd op principes zoals gespreid leren, emotioneel leren en de toepassing van kennis.
   
3. Leer studenten vaardigheden die relevant blijven in een veranderende wereld
   Onderwijsinstellingen blijven zich richten op het aanleren van specifieke vaardigheden waarbij gebruik wordt gemaakt van de nieuwste technologieën, ook al zullen deze vaardigheden en de technologieën waar ze mee werken, onvermijdelijk achterhaald raken. Wat we moeten aanleren zijn vaardigheden die relevant blijven in nieuwe, veranderende en nog onbekende omstandigheden.
   
4. Formatief toetsen gebruiken in plaats van alles-of-niets examens
   Te vaak toetsen examens nog alleen de informatie die we op dat moment moesten onthouden, in plaats van dat ze ons leervermogen meten, onze competenties. De inzet van programmatisch toetsen, of andere meer formatieve manieren van toetsen, zorgt voor zowel formele als informele evaluaties tijdens het leertraject en moedigt studenten aan om hun prestaties daadwerkelijk te verbeteren in plaats van deze alleen te laten beoordelen.

Het artikel concludeert dat we voor onderwijshervormingen echt moeten kijken naar de  oorzaak van de huidige problemen. We moeten kijken naar wat er wordt onderwezen (curriculum), hoe (didactiek en pedagogiek), wanneer en waar (technologie en de echte wereld) en aan wie we lesgeven (toegang en inclusie). De instellingen die klaar zijn om deze fundamentele problemen aan te pakken, zijn degene die erin zullen slagen het hoger onderwijs echt te transformeren.

Ik denk dat ze gelijk hebben!

Programmatisch toetsen en effectieve feedback in het mbo

Het was hét thema van het recente congres ‘Toetsen en Examineren in het mbo’: programmatisch toetsen en effectief feedback geven. Deze ontwikkelingen spelen al langer in het hbo maar zijn nu ook ‘doorgebroken’ in het mbo. Met het in werking treden van het herziene onderzoekskader voor het mbo, is het mogelijk geworden om in het mbo op een andere manier het diploma te verantwoorden. De interesse is groot, maar in de praktijk is dit nog niet zo eenvoudig. Want hoe moet je dit dan doen? Waar begin je? Welke vaardigheden vereist dit bij zowel beoordelaars, docenten én studenten? 

Tot nu toe was het in het mbo zo: de student volgt onderwijs en aan het eind wordt het afgesloten met het examen. En het examen moet gewoon voldoen aan kwaliteitseisen als validiteit en betrouwbaarheid. Dit maakt dat de school een diploma van waarde kan afgeven. Nu is er dus een beweging waarbij het mogelijk lijkt om die examinering meer in je onderwijs te integreren.

Veel aandacht op het congres derhalve voor programmatisch toetsen. Wij denken echter dat dit vooralsnog minder goed past bij de praktijk van het mbo. In het mbo doe je namelijk pas aan het eind van het leerproces examen, terwijl je in het hbo op allerlei momenten toetst.

Pragmatische workshops

Vanuit Bureau Lente hebben wij die dag workshops gegeven over effectieve feedback, maar dan wel ingestoken op een manier die specifiek toepasbaar is voor het mbo. Aansluitend op de eigen praktijk. Pragmatisch. Wij hebben daarbij laten zien dat feedback geven tijdens je onderwijs echt iets anders is dan feedback geven achteraf, op een examen.

Hoe werkt feedback geven überhaupt? Hoe zou dat een rol kunnen spelen in je onderwijs? Specifieke opdrachten werden gekoppeld aan een matrix en over die matrix moesten de deelnemers vooral zelf nadenken. ‘Wat doe ik nu waar en wanneer?’

De meeste mensen geven feedback op een product dat al is gemaakt. Bijvoorbeeld: ‘dat pootje staat scheef, dat moet je rechtzetten.’ Dat is concrete feedback. Maar je had ook kunnen zeggen: ‘hoe ben je zover gekomene en wat zou je er zelf nog aan willen verbeteren?
Dan stel je dus alleen maar vragen zodat de student zelf kan concluderen: ‘ Oh ja, ik had het eigenlijk misschien toch liever anders gedaan.’
Van ‘pas dat pootje even aan’ naar zelf nadenken en ‘hoe moet ik dat doen?’
Dat is een behoorlijk grote stap.

Dat was eigenlijk het doel van onze workshop: mensen laten zien waar ze nu staan en laten ervaren dat die zelfregulatie behoorlijk ingewikkeld is. Dat kun je als student pas op een bepaald niveau aan.

Bij alle enthousiaste geluiden over programmatische toetsen en feedback wilden wij de kanttekening maken: kijk eerst maar eens waar je nu staat. We hebben de workshop afgesloten met twee casussen en de vraag: welke feedback kun je nu geven? Dit bleek voor de meeste deelnemers een behoorlijke eye-opener.

Kleine stappen

Het herziene onderzoekskader lijkt dus heel veel ruimte te geven om het allemaal op een andere manier te gaan doen, maar stelt daarnaast nadrukkelijk dat je ervoor moet zorgen dat je diploma’s altijd hun waarde houden. Feedback geven is prima maar wees je ervan bewust hoe je dat nu aan het eind van het proces doet. En dat dit heel anders is dan bij programmatisch toetsen waarbij je continu feedback aan het geven bent.

Programmatisch toetsen voor het mbo: bezint eer ge begint.

Voor het mbo geldt: denk er goed over na en kijk waar de winst met kleine stappen al te behalen is. Gooi vooral het kind niet met het badwater weg. Er liggen al heel goede examens, en toch lopen we nu het risico dat iedereen zelf het wiel opnieuw gaat uitvinden, constructie-ervaring of niet.

Het rigoureus anders verantwoorden van je diplomabesluit is complex en het mbo moet elke keer goed nadenken of de te behalen winst wel opweegt tegen de risico’s die er gelopen worden. Want iets wat in het hbo werkt, is niet automatisch direct geschikt voor het mbo.

We helpen scholen nu bij het vinden van een manier om op een verantwoorde manier elementen aan te passen en het diploma stapsgewijs anders te gaan verantwoorden. En vooral steeds optimaal aansluitend bij de school, de manier van werken, de leerlingen, de docenten en onderwijskundigen.

De laatste jaren zien we dat veel onderwijsorganisaties in het hbo bij het ontwikkelen van een nieuw curriculum het accent verleggen van het denken in leerdoelen en competenties naar het formuleren van leeruitkomsten. Bureau Lente helpt hen hierbij.  

Leerdoelen en competenties
Een leerdoel geeft aan wat je wilt bereiken met het onderwijs en kan zowel betrekking hebben op kennis, op een vaardigheid of op een gewenste houding. Daarbij beschrijft het vaak hoe de studenten zich dit eigen moeten maken en hoe zij het bewijs moeten leveren. Combinaties van vaardigheden, kennis en houdingen, worden ook wel omschreven als competenties.

Leeruitkomsten
Een leeruitkomst is het meetbare resultaat van leerervaringen waarmee je kunt vaststellen tot op welk niveau een bepaalde competentie is gevormd of verbeterd. Het toont wat de leerling kan doen als resultaat van wat hij/zij heeft geleerd.

Leeruitkomsten gaan dus over daadwerkelijk getoonde resultaten en zijn gekoppeld aan toetsen in plaats van aan lessen. Omdat het bij leeruitkomsten gaat om het resultaat en niet om de manier waarop dit wordt bereikt biedt het gebruik van leeruitkomsten meer ruimte voor andere leerervaringen, eventueel opgedaan buiten de school. Hiermee sluit het beter aan op de actuele behoefte aan meer maatwerk binnen het onderwijs.

Landelijke Opleidingscompetenties
Dat zoveel scholen nu bezig zijn met het ontwerpen van nieuwe curricula heeft onder meer te maken met de loco’s, de landelijke opleidingscompetenties. Daarvan mogen scholen 30% zelf invullen. En dat is natuurlijk interessant want met die 30% kun je je als opleiding onderscheiden van de andere opleidingen. In plaats van een opleiding communicatie – waarvan er in Nederland wel meer dan tien aangeboden worden – bied je bijvoorbeeld een opleiding digitale communicatie, of social media communicatie.
En het bij het opzetten daarvan spelen de leeruitkomsten een steeds grotere rol.

Want wat voor mensen willen de opleiding nu eigenlijk afleveren. Als de opleiding echt specialisten op dit terrein wil afleveren, moeten ze ook leeruitkomsten formuleren die zulke mensen opleveren. Die leeruitkomsten geven feitelijk handen en voeten aan de competenties. Ze moeten dan ook zo geformuleerd zijn dat elke lezer meteen een beeld heeft van datgene wat iemand dan kan.

Die leeruitkomsten doen dus meerdere dingen:

• Ze geven richting aan je onderwijs, want dat is waar je naar toe gaat.
• Ze laten de student zien waar hij of zij naartoe beweegt, en
• Ze laten zien hoe de uitkomsten aansluiten op het beroepenveld.

En dan zo geformuleerd en opgezet dat het toekomstbestendig is en dat het beroepenveld zich ook herkent in die leeruitkomsten.

Relaties tussen competenties en Leeruitkomsten

Bij het formuleren van die leeruitkomsten is het van groot belang om te kijken naar de relaties tussen de competenties. Alles wat je belangrijk vindt moet je erin terug kunnen zien. Bijvoorbeeld in de vorm van een matrijs. Je begint met het definiëren van de leeruitkomsten op het hoogste niveau en dan vertaal je die terug naar leeruitkomsten op de lagere niveaus en zo bouw je een samenhangend curriculum op.

Wij helpen opleidingen bij het formuleren van de leeruitkomsten. Daarbij focussen we ons vooral op de manier van aanpakken en de eisen en criteria waaraan goede werkbare en meetbare leeruitkomsten moeten voldoen. Want alles wat je formuleert moet ook te meten zijn. En daarbij checken we steeds of alles wat er staat ook klopt en dat de leeruituitkomsten  voor de verschillende leerjaren een logisch geheel vormen.